Usenokuba ukhe weva ngezihloko ezinxulumene nezityalo ezivela kwi tropism kunye nastia. Zizinto ezingaqhelekanga kunye nezesayensi kuphela, kodwa zisetyenziswa kakhulu kwicandelo lebhayoloji kunye nebhotani.
Ngokuqinisekileyo ukuba uyawafunda la magama, ukufutshane ngokwazi umhlaba wezityalo kwaye uziqonde ngcono. Ngaba uyafuna ukwazi ukuba la magama mabini amalunga nantoni?
Tropism
Tropism kukushenxiswa okwenziwa zizityalo (okanye ngamanye amaxesha kuphela ngamalungu ayo) ukuphendula kukhuthazo lwangaphandle. Ngenxa yokuba kukho iintlobo ezahlukeneyo zokuhamba kunye nokufuduswa, kukho iindidi ezininzi zetropism, kuxhomekeke kubume besikhuthazo esiphendula kuso.
Umzekelo wokuqala kuxa isikhuthazo esiphendula kuso izityalo sivela kumandla omxhuzulane woMhlaba kunye nokukhawulezisa kwawo. Ibizwa ngokuba ngumxhuzulane kwaye iqulathe ukukhula kweengcambu emhlabeni xa iziqu zikhula zinyuka zide zifike ngaphezulu.
Omnye umzekelo yi-phototropism apho izityalo zisabela ekukhanyeni kwaye zivumela ukukhula kwe-photosynthesis. Eyona ibalaseleyo yeyona heliotropism isekwe ekuhambeni kwesityalo ngokokuqhelaniswa nelanga. Sifumana oojongilanga abakwaziyo ukuya elangeni ukwandisa izinga lefotosinthesis kwaye basebenze ngakumbi.
Kukho ezinye iintlobo zeetropism ezahlukeneyo, ezinje ngechemotropism, ekwaziyo ukudibanisa iimpendulo zezityalo nezinto zamachiza. Umzekelo, kukho izityalo ezikwaziyo ukushukuma ukuze zifumane izakhamzimba ezithile okanye, endaweni yoko, "zibaleke" kuzo. Sikwafumana inkuthazo efana nomoya (i-aerotropism) apho izityalo ziqhelanisa nemimandla enomoya ngaphezulu okanye amanzi (hydrotropism).
I-nastia
I-nastia ikwangqinelana nentshukumo yezityalo ephendula kwisikhuthazi. Ke ahluke njani la magama mabini? Umahluko osisiseko phakathi kwetropism kunye ne-nastia kukuba kwi-tropism, impendulo kwisikhuthazo yinto eqhubekayo, oko kukuthi, bahlala besenza.. Umzekelo, kwi-aerotropism, izityalo ziya kuhlala zikhula kwaye ziqhelanise kwiindawo ezinomoya ongaphezulu. Nangona kunjalo, kwi-nastia, impendulo kwisikhuthazo sangaphandle senzeka kuphela kwiiyure ezimbalwa okanye kwimizuzu embalwa.
Kwakhona kwi-nastia, ulwalathiso lwesikhuthazi aluchaphazeli ukuhamba kwesityalo. Umzekelo, sinezityalo ezidla ukutya ezikwaziyo ukuphendula kwisikhuthazo esifana nenyani yokuba izinambuzane zihleli egqabini, kodwa sikwenza oko okomzuzwana. Nje ukuba iphendule kukhuthazo, ibuyela kwindawo yokuqala.
Phakathi kwemizekelo ye-nastias sine-thigmonastia, eyintshukumo yesityalo ekuphenduleni okwethutyana ukunxibelelana nayo. Kukho izityalo ngokuchukumisa nje ukuba zihambe. Le mpendulo ibonisa ukuba isityalo sinovakalelo kutshintsho lwendalo.
Sinezinye izityalo ezihamba ngenxa yokufuma okungaphezulu okanye, ngokuchaseneyo, ngenxa yokunqongophala komswakama. Ibizwa ngokuba yihydronastia kwaye yenzeka kuphela xa kukho utshintsho kubumanzi. Ukuba akukho lutshintsho, akukho ntshukumo. Nangona kunjalo, kwi-hydrotropism isityalo sihlala sikhula kwicala apho kukho amanzi amaninzi.
Olunye uhlobo lwe-nastia yi-nictinastia, eyaziwa ngcono kuba ibandakanya ukuvulwa kunye nokuvalwa kwamagqabi ezityalo kuxhomekeke emini nasebusuku. Okanye i-thermonastia emalunga nokuhamba kuxhomekeke kubushushu bendalo.
Njengoko ubona, izityalo zikwaphendula kwizikhuthazo zangaphandle ezivela kwindalo esingqongileyo. Kukho izityalo ezikhulayo zikhangela ezona meko zibalaseleyo zomoya, ukutya, amanzi, njl. Kwaye abanye banakho ukuhamba ukuze bazondle, bazikhusele okanye benze umzuzu othile. Ngale nto sele uyazi into engakumbi malunga nezityalo kwaye ungasondela kuzo.